هازردی فیزیولوژیک نوزاد از شایع‌ترین مسائلی است که بسیاری از والدین جوان با آن مواجه می‌شوند. شاید شما هم با مشاهده تغییر رنگ پوست نوزاد دلبندتان به زردی، نگران شده‌اید و به دنبال پاسخ پرسش‌های خود هستید. در وب سایت دکترحاضر، ما اطلاعات جامعی درباره علت ایجاد زردی در نوزادان ارائه می‌دهیم تا شما بتوانید با آگاهی بیشتر در مورد سلامت فرزندتان تصمیم بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی، می‌توانید با شماره تماس ۰۹۱۲۹۳۳۳۱۳۴ یا ۰۲۱۷۷۹۵۸۳۴۷ تماس بگیرید. تیم متخصص ما در تهران، نارمک، چهار راه تلفنخانه، جنب داروخانه، پلاک ۲۵۲ آماده پاسخگویی به سؤالات شما هستند.
مقدمه: آشنایی با زردی نوزادان و اهمیت تشخیص به‌موقع
زردی فیزیولوژیک نوزاد (ایکتر) وضعیتی است که در آن پوست و سفیدی چشم‌های نوزاد به رنگ زرد درمی‌آید. علت ایجاد زردی در نوزادان افزایش سطح بیلی‌روبین در خون است. بیلی‌روبین ماده‌ای زرد رنگ است که در روند طبیعی تجزیه گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود. در شرایط عادی، کبد این ماده را پردازش کرده و از طریق روده‌ها دفع می‌کند. اما کبد نوزاد، به‌ویژه در روزهای نخست پس از تولد، هنوز کاملاً رشد نکرده و ممکن است نتواند بیلی‌روبین را به سرعت پردازش کند. در نتیجه، بیلی‌روبین در خون تجمع یافته و باعث زرد شدن پوست و چشم‌ها می‌شود.
تشخیص به‌موقع زردی فیزیولوژیک نوزاد بسیار مهم است، زیرا سطوح بسیار بالای بیلی‌روبین می‌تواند باعث آسیب مغزی شود. خوشبختانه، اکثر موارد زردی نوزادان خفیف بوده و خود به خود برطرف می‌شوند، اما برخی موارد نیاز به درمان دارند.
زردی فیزیولوژیک چیست و چرا در اکثر نوزادان اتفاق می‌افتد؟
زردی فیزیولوژیک نوزاد شایع‌ترین نوع زردی است که تقریباً در ۶۰ درصد نوزادان رسیده و بیش از ۸۰ درصد نوزادان نارس دیده می‌شود. این نوع زردی معمولاً بین روزهای دوم تا چهارم پس از تولد ظاهر می‌شود و تا روز هفتم به اوج خود می‌رسد. در نوزادان نارس، ممکن است دیرتر ظاهر شده و طولانی‌تر باقی بماند. دلایل متعددی برای این پدیده وجود دارد:
تولید بیشتر بیلی‌روبین: نوزادان تعداد بیشتری گلبول قرمز خون دارند که عمر کوتاه‌تری نسبت به بزرگسالان دارند. تجزیه این گلبول‌ها منجر به تولید بیلی‌روبین بیشتر می‌شود.
کبد نارس: کبد نوزاد هنوز به طور کامل رشد نکرده و توانایی آن در پردازش و دفع بیلی‌روبین محدود است.
گردش مجدد بیلی‌روبین: روده‌های نوزاد حاوی آنزیمی به نام بتا-گلوکورونیداز است که می‌تواند بیلی‌روبین پردازش شده را دوباره به فرم قابل جذب تبدیل کند، در نتیجه بیلی‌روبین مجدداً وارد خون می‌شود.
تغذیه ناکافی: از دیگر علل بروز زردی در نوزادان، تغذیه ناکافی در روزهای اول تولد است که می‌تواند باعث افزایش بازجذب بیلی‌روبین از روده‌ها شود.
تفاوت زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک در نوزادان
شناخت تفاوت بین زردی فیزیولوژیک نوزاد و زردی پاتولوژیک نوزاد برای والدین و مراقبان بسیار مهم است. این دو نوع زردی از نظر زمان بروز، شدت و عوامل زردی در نوزادان با یکدیگر متفاوت هستند.
زردی فیزیولوژیک:
- معمولاً بعد از ۲۴ ساعت اول تولد ظاهر می‌شود.
- به تدریج افزایش می‌یابد و معمولاً در روز ۳ تا ۵ به اوج خود می‌رسد.
- سطح بیلی‌روبین معمولاً از حد خطرناک فراتر نمی‌رود.
- به تدریج و بدون نیاز به درمان خاص برطرف می‌شود.
- ناشی از عملکرد طبیعی بدن نوزاد است.
زردی پاتولوژیک:
- ممکن است در ۲۴ ساعت اول پس از تولد یا بعد از روز هفتم ظاهر شود.
- افزایش سریع سطح بیلی‌روبین (بیش از ۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در روز).
- ممکن است به سطوح خطرناک برسد و نیاز به درمان فوری داشته باشد.
- ممکن است بیش از دو هفته در نوزادان رسیده یا بیش از سه هفته در نوزادان نارس طول بکشد.
- معمولاً ناشی از یک بیماری یا اختلال زمینه‌ای است.
عوامل خطر و علل شایع زردی در نوزادان
درک عوامل خطر و علت ایجاد زردی در نوزادان به والدین کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری با این مشکل مواجه شوند. برخی از مهم‌ترین دلایل زردی نوزاد عبارتند از:
ناسازگاری گروه خونی: یکی از علت ایجاد زردی در نوزادان، ناسازگاری گروه خونی بین مادر و نوزاد است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که گروه خونی مادر و نوزاد با یکدیگر سازگار نیست، مانند ناسازگاری Rh یا ABO. در این شرایط، سیستم ایمنی مادر آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به گلبول‌های قرمز جنین حمله می‌کنند و باعث تخریب آن‌ها می‌شوند، در نتیجه سطح بیلی‌روبین افزایش می‌یابد.
تولد زودرس: نوزادان نارس (متولد شده قبل از هفته ۳۷ بارداری) بیشتر در معرض زردی قرار دارند. کبد این نوزادان هنوز به طور کامل رشد نکرده و توانایی کمتری برای پردازش بیلی‌روبین دارد.
کبودی یا هماتوم در هنگام تولد: آسیب‌های هنگام تولد مانند کبودی یا هماتوم می‌تواند باعث تخریب بیشتر گلبول‌های قرمز خون شده و در نتیجه تولید بیلی‌روبین بیشتر شود.
مشکلات تغذیه‌ای: تغذیه ناکافی با شیر مادر، به ویژه در روزهای اول پس از تولد، می‌تواند باعث دهیدراتاسیون و کاهش دفع بیلی‌روبین شود. همچنین، برخی نوزادان ممکن است به دلیل شیر مادر به زردی مبتلا شوند (زردی ناشی از شیر مادر).
عفونت‌ها: برخی عفونت‌ها مانند سپسیس، عفونت ادراری یا مننژیت می‌توانند باعث افزایش سطح بیلی‌روبین در نوزادان شوند.
اختلالات متابولیکی و ژنتیکی: برخی اختلالات متابولیکی و ژنتیکی مانند سندرم کریگلر-نجار، سندرم گیلبرت یا کمبود آنزیم G6PD می‌توانند باعث افزایش بیش از حد بیلی‌روبین شوند.
پلی‌سیتمی (افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون): افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند منجر به تولید بیشتر بیلی‌روبین شود.
علائم هشداردهنده که والدین باید جدی بگیرند
والدین باید با علایم و علت ایجاد زردی در نوزادان آشنا باشند تا در صورت مشاهده آن‌ها، سریعاً به پزشک مراجعه کنند. برخی از مهم‌ترین علائمی که چرا نوزاد زرد می‌شود را نشان می‌دهند و باید جدی گرفته شوند عبارتند از:
زردی شدید و گسترده:
اگر زردی از صورت شروع شده و به سمت پایین گسترش یابد، به طوری که شکم، دست‌ها و پاها نیز زرد شوند، نشان‌دهنده سطح بالای بیلی‌روبین است و نیاز به توجه پزشکی دارد.
زردی زودرس:
بروز زردی در ۲۴ ساعت اول پس از تولد غیرطبیعی است و می‌تواند نشان‌دهنده زردی پاتولوژیک باشد.
بی‌حالی و خواب‌آلودگی بیش از حد:
اگر نوزاد بی‌حال و بسیار خواب‌آلود است، به سختی بیدار می‌شود یا برای تغذیه علاقه نشان نمی‌دهد، این می‌تواند نشانه‌ای از سطح بالای بیلی‌روبین باشد.
تغذیه ضعیف:
نوزادی که به خوبی شیر نمی‌خورد، مکیدن ضعیفی دارد یا تمایلی به تغذیه نشان نمی‌دهد، ممکن است دچار زردی شدید باشد.
گریه با صدای بلند و تیز:
گریه با صدای بلند و تیز (گریه high-pitched) می‌تواند نشانه‌ای از آسیب عصبی ناشی از سطح بالای بیلی‌روبین باشد.
قوس زدن پشت یا گردن:
ایجاد قوس غیرطبیعی پشت یا گردن (opisthotonus) می‌تواند نشانه‌ای از آسیب مغزی ناشی از سطح بسیار بالای بیلی‌روبین باشد.
تب:
تب در نوزاد زرد یکی از نشانه‌های عفونت زمینه‌ای است که باعث زردی می‌شود.
تداوم زردی:
اگر زردی بیش از ۲ هفته در نوزاد رسیده یا بیش از ۳ هفته در نوزاد نارس طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
آقای محمدی، یکی از والدینی که با خدمات ما آشنا شده بود، تجربه‌اش را این گونه بیان می‌کند: نوزاد ما در روز سوم بسیار زرد شد و کمتر از معمول شیر می‌خورد. با توجه به اطلاعاتی که از سایت دکترحاضر دریافت کرده بودیم، فوراً به پزشک مراجعه کردیم. خوشبختانه با تشخیص به موقع و درمان با دستگاه فتوتراپی که از دکترحاضر اجاره کردیم، مشکل برطرف شد.
روش‌های تشخیص زردی نوزاد در خانه و مراکز درمانی
تشخیص به موقع زردی نوزاد می‌تواند از عوارض جدی آن پیشگیری کند. شیوه‌های گوناگونی برای تشخیص زردی نوزاد وجود دارد که برخی از آن‌ها در خانه و برخی دیگر در مراکز درمانی انجام می‌شوند.
شیوه‌های شناسایی در خانه:
- مشاهده پوست: با فشار آرام بر پوست نوزاد (معمولاً بینی، پیشانی یا سینه) می‌توان رنگ زیر پوست را نشان تشخیص داد. در صورت زرد بودن پوست زیرین، احتمال زردی وجود دارد.
- بررسی در نور طبیعی: بررسی رنگ پوست نوزاد در نور طبیعی روز (نه در نور مصنوعی) می‌تواند به تشخیص زردی کمک کند.
- بررسی سفیدی چشم‌ها: زرد شدن سفیدی چشم‌ها معمولاً یکی از اولین علائم زردی است.
- توجه به الگوی گسترش زردی: زردی معمولاً از صورت شروع می‌شود و به تدریج به سمت پایین گسترش می‌یابد. هر چه زردی به سمت پایین‌تر بدن گسترش یابد، نشان‌دهنده سطح بالاتر بیلی‌روبین است.
روش‌های شناسایی در مراکز درمانی:
- آزمایش خون: اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین خون (توتال و مستقیم) دقیق‌ترین روش برای تشخیص زردی است.
- بیلی‌روبینومتر پوستی (ترانس‌کوتانئوس): این دستگاه غیرتهاجمی است و با قرارگیری بر روی پوست، سطح بیلی‌روبین را تخمین می‌زند.
- نمودار بیلی‌روبین خطر: پزشکان از این نمودار برای ارزیابی خطر زردی بر اساس سن نوزاد و سطح بیلی‌روبین استفاده می‌کنند.
- آزمایش‌های تکمیلی: در صورت وجود زردی غیرطبیعی، آزمایش‌های بیشتری مانند گروه خونی، کومبس مستقیم، شمارش کامل خون (CBC)، آزمایش عملکرد کبد و بررسی عفونت ممکن است انجام شود.
تشخیص زودهنگام و دقیق زردی، کلید درمان موفق آن است. اگر شک دارید که نوزادتان دچار زردی است، حتماً با پزشک مشورت کنید یا برای دریافت مشاوره با شماره‌های تماس ما در دکترحاضر تماس بگیرید.
نقش تغذیه نوزاد در کاهش یا افزایش زردی
بر طبق دانشنامه NHS، تغذیه مناسب نوزاد نقش مهمی در کاهش زردی دارد. شیر مادر بهترین گزینه برای نوزادان است، اما روش و دفعات تغذیه می‌تواند بر شدت زردی تأثیرگذار باشد.
تأثیر تغذیه با شیر مادر بر زردی:
- تغذیه مکرر: تغذیه مکرر با شیر مادر (8-12 بار در روز) به دفع سریع‌تر بیلی‌روبین از بدن نوزاد کمک می‌کند. هر چه مدفوع بیشتری دفع شود، بیلی‌روبین بیشتری از بدن خارج می‌شود.
- کلستروم (آغوز): آغوز، اولین شیر مادر، حاوی مواد ملین است که به دفع مکونیوم (اولین مدفوع نوزاد) کمک می‌کند. این امر باعث دفع بیلی‌روبین از بدن می‌شود.
- زردی ناشی از شیر مادر: در برخی موارد، مواد موجود در شیر مادر می‌تواند باعث افزایش سطح بیلی‌روبین شود. این نوع زردی معمولاً در هفته دوم زندگی شروع می‌شود و ممکن است تا 12 هفته ادامه یابد، اما معمولاً بی‌خطر است و نیازی به قطع شیردهی نیست.
- دهیدراتاسیون و کاهش وزن: تغذیه ناکافی می‌تواند منجر به دهیدراتاسیون و کاهش وزن بیش از حد نوزاد شود که هر دو می‌توانند زردی را تشدید کنند.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای کاهش زردی:
- تغذیه زودهنگام: تغذیه نوزاد در ساعت اول پس از تولد به دفع مکونیوم و کاهش بازجذب بیلی‌روبین کمک می‌کند.
- تغذیه مکرر: نوزاد را هر 2-3 ساعت تغذیه کنید تا از دریافت کافی مایعات و دفع بیلی‌روبین اطمینان حاصل شود.
- بیدار کردن نوزاد برای تغذیه: اگر نوزاد خواب‌آلود است، او را برای تغذیه بیدار کنید. نوزادان زرد ممکن است خواب‌آلود باشند و کمتر برای تغذیه علاقه نشان دهند.
- اطمینان از تکنیک صحیح شیردهی: اطمینان حاصل کنید که نوزاد به درستی به پستان می‌چسبد و شیر کافی دریافت می‌کند.
- مکمل‌های آب یا گلوکز: آب یا محلول گلوکز به نوزاد ندهید، مگر با توصیه پزشک. این مایعات جایگزین شیر نمی‌شوند و ممکن است باعث کاهش دریافت شیر و در نتیجه تشدید زردی شوند.
سوالات متداول درباره علل زردی نوزادان
آیا زردی نوزاد خطرناک است؟
سطوح بسیار بالای بیلی‌روبین (هایپربیلی‌روبینمی شدید) می‌تواند منجر به عارضه‌ای به نام کرن‌ایکتروس شود که باعث آسیب مغزی می‌شود. به همین دلیل، تشخیص و درمان به موقع زردی شدید بسیار مهم است.
آیا باید شیردهی را متوقف کنم اگر نوزادم زردی دارد؟
خیر، در اکثر موارد نباید شیردهی را متوقف کنید. حتی در موارد زردی ناشی از شیر مادر، توقف شیردهی معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط خاص و با دستور پزشک. تغذیه مکرر با شیر مادر به دفع بیلی‌روبین کمک می‌کند.
چه زمانی زردی نوزاد نیاز به درمان دارد؟
نیاز به درمان بستگی به سطح بیلی‌روبین، سن نوزاد، وزن هنگام تولد و عوامل خطر دیگر دارد. پزشک با استفاده از نمودار بیلی‌روبین خطر تصمیم می‌گیرد که آیا درمان لازم است یا خیر.
چه نوع درمان‌هایی برای زردی نوزاد وجود دارد؟
درمان‌های اصلی زردی نوزاد شامل فتوتراپی (نوردرمانی)، تعویض خون (در موارد شدید) و در برخی موارد، داروهای خاص است. فتوتراپی شایع‌ترین روش درمان است که با استفاده از نور آبی مخصوص، به تجزیه بیلی‌روبین کمک می‌کند.
آیا می‌توان از زردی نوزاد پیشگیری کرد؟
پیشگیری کامل از زردی فیزیولوژیک امکان‌پذیر نیست، زیرا بخشی از روند طبیعی رشد نوزاد است. با این حال، تغذیه مناسب و مکرر با شیر مادر، شناسایی و درمان به موقع علل زمینه‌ای مانند ناسازگاری گروه خونی و مراقبت‌های پیش از تولد مناسب می‌تواند به کاهش خطر زردی شدید کمک کند.
نتیجه‌گیری: چه زمانی برای درمان زردی نوزاد اقدام کنیم؟
زردی نوزادان پدیده‌ای شایع است که در اکثر موارد خود به خود برطرف می‌شود. با این حال، تشخیص به موقع و اقدام مناسب برای درمان زردی می‌تواند از عوارض جدی آن پیشگیری کند. به عنوان والدین، آگاهی از علت ایجاد زردی در نوزادان و زمان مناسب برای اقدام درمانی بسیار مهم است.
اگر نوزاد شما در روز اول تولد دچار زردی شد، فوراً به پزشک مراجعه کنید. زردی زودرس می‌تواند نشانه‌ای از زردی پاتولوژیک باشد. اگر زردی از صورت به سمت شکم، دست‌ها و پاها گسترش یافت، نشان‌دهنده سطح بالای بیلی‌روبین است و نیاز به بررسی پزشکی دارد. وجود بی‌حالی، خواب‌آلودگی بیش از حد، تغذیه ضعیف، گریه با صدای تیز یا قوس زدن پشت یا گردن در نوزاد نشانه‌های جدی هستند که باید نوزاد را نزد پزشک منتقل کنید. اگر زردی بیش از 2 هفته در نوزاد رسید یا بیش از 3 هفته در نوزاد نارس طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
پس از بررسی سطح بیلی‌روبین خون و عوامل خطر، پزشک ممکن است درمان را توصیه کند، حتی اگر نوزاد علائم هشداردهنده‌ای نداشته باشد. در دکترحاضر، ما خدمات جامعی برای کمک به والدین نوزادان مبتلا به زردی ارائه می‌دهیم. از اجاره دستگاه زردی نوزاد برای درمان در منزل تا مشاوره تخصصی، ما در کنار شما هستیم تا این دوره را با آرامش و اطمینان پشت سر بگذارید. اگر درباره زردی نوزاد خود نگران هستید، حتماً با پزشک مشورت کنید یا با شماره تماس ۰۹۱۲۹۳۳۳۱۳۴ یا ۰۲۱۷۷۹۵۸۳۴۷ با ما در تماس باشید.