واکسیناسیون نوزاد یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای حفظ سلامت کودکان محسوب می‌شود که نقش بسزایی در کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی دارد. این فرآیند علمی و استاندارد، روشی مؤثر برای ایجاد ایمنی مصنوعی و تقویت مقاومت کودک در برابر بیماری‌های مسری است که معمولاً شامل یک سری تزریقات در زمان‌بندی مشخص می‌باشد.

وقتی واکسن وارد بدن می‌شود، سیستم دفاعی بدن را تحریک می‌نماید تا پادتن‌هایی (آنتی‌بادی) را در برابر بیماری تولید کند تا نوزاد بتواند هنگامی که در معرض این ارگانیسم‌ها در آینده قرار گرفت، از خود دفاع نماید. این فرآیند باعث شده تا بیماری‌هایی مانند کزاز، آبله و فلج اطفال به ندرت مشاهده شوند و سایر بیماری‌ها همچون دیفتری و سرخک تا حدود ۹۹.۹ درصد کاهش یابند.

جدول زمان بندی واکسیناسیون نوزاد

برنامه ایمن‌سازی همگانی کودکان با توجه به شرایط بهداشتی کشور و بر اساس برنامه و راهنمای ایمن‌سازی مصوب کمیته کشوری ایمن‌سازی تنظیم شده است. این جدول واکسن کودک به گونه‌ای طراحی شده که حداکثر محافظت را در بحرانی‌ترین دوران زندگی نوزاد فراهم آورد.

سن نوزاد	نوع واکسن	توضیحات
بدو تولد	ب ث ژ – فلج اطفال – هپاتیت ب	زیر یک‌سال مقدار واکسن ب ث ژ نصف دوز بالغین است
۱.۵ ماهگی	سه‌گانه – فلج اطفال – هپاتیت ب	–
۲ ماهگی	سه‌گانه و فلج اطفال	–
۴ ماهگی	سه‌گانه – فلج اطفال – هپاتیت ب	–
۶ ماهگی	سرخک و سرخجه و اوریون (MMR)	–
۱۲ ماهگی	سه‌گانه و فلج اطفال	–
۱۸ ماهگی	MRR – سه‌گانه – فلج اطفال – سرخک و سرخجه و اوریون	–
۴-۶ سالگی	دوگانه ویژه بزرگسالان	–
۱۴-۱۶ سالگی	واکسن دوگانه بزرگسالان هر ۱۰ سال یک‌بار تزریق شود	–

 

نوزادان و کودکان نارس نیز باید بر اساس همین جدول واکسیناسیون دریافت کنند، زیرا ایمن‌سازی برای نوزادان در طول سال اول زندگی‌شان هنگامی که خطر بیماری‌های مسری بسیار جدی می‌باشد، ارائه می‌گردد. نوزاد یک سری آنتی‌بادی‌های طبیعی که از طریق جفت در طول حاملگی به بدن او وارد می‌شود را داراست اما این ایمنی بعد از حدود ۶ ماهگی از بین می‌رود.

انواع واکسن های مورد نیاز نوزادان

واکسیناسیون نوزاد شامل طیف گسترده‌ای از واکسن‌ها است که هر کدام برای محافظت در برابر بیماری‌های خاص طراحی شده‌اند. واکسن ب ث ژ (BCG) برای پیشگیری از سل، واکسن سه‌گانه شامل دیفتری، سیاه‌سرفه و کزاز، واکسن هپاتیت ب برای محافظت کبد، و واکسن MMR برای مقابله با سرخک، اوریون و سرخجه از جمله واکسن اجباری نوزاد محسوب می‌شوند.

واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان که جایگزین اولین واکسن سه‌گانه کودکان شده است، شامل ترکیب واکسن‌های سه‌گانه همراه با واکسن هپاتیت B و واکسن هیب (Hib) است که برای پیشگیری از هموفیلوس آنفلوانزی نوع B طراحی شده است. این واکسن در سه نوبت در دو، چهار و شش ماهگی تزریق می‌شود و کودکان را در برابر پنج بیماری مهم ایمن می‌کند.

بسیاری از واکسن‌ها به صورت تزریقی استفاده می‌شوند البته تعداد کمی مانند فلج اطفال به صورت خوراکی و از طریق دهان نیز استفاده می‌گردند. برای بسیاری از ایمن‌سازی‌ها، چندین تزریق در طول یک دوره چند ماهه یا چند ساله به بدن انجام می‌شوند تا بتوانند دفاع و ایمنی کافی را فراهم آورند. دکتر حاضر با ارائه خدمات پرستاری تخصصی، والدین را در انجام صحیح برنامه واکسیناسیون یاری می‌رساند.

آماده سازی نوزاد قبل از واکسیناسیون

آماده‌سازی مناسب نوزاد قبل از واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش استرس و عوارض احتمالی دارد. والدین باید اطمینان حاصل کنند که نوزادشان در شرایط مطلوب سلامتی قرار دارد و سابقه واکنش‌های حساسیتی به دنبال واکسیناسیون در نوبت‌های قبلی را به متخصص اطلاع دهند. شل بودن مدفوع یا سرماخوردگی مانع از انجام ایمن‌سازی نخواهد بود، همچنین سوء تغذیه نه تنها مانعی برای ایمن‌سازی نیست، بلکه ایمن‌سازی به‌موقع کودکان مبتلا به سوء تغذیه اکیداً توصیه می‌شود.

قبل از مراجعه به مرکز واکسیناسیون، والدین باید کارت واکسیناسیون کودک را همراه داشته باشند و از وضعیت کلی سلامت نوزاد اطمینان حاصل کنند. در صورتی که کودک دچار تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد باشد یا علائم شدید بیماری داشته باشد، بهتر است واکسیناسیون به تعویق بیفتد. همچنین اگر نوزاد در معرض فرد مبتلا به بیماری عفونی قرار گرفته است، این موضوع را به پرستار یا پزشک اطلاع دهید.

برای آرام کردن نوزاد بیقرار قبل از واکسیناسیون، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد مانند تغذیه مناسب، استراحت کافی، و ایجاد محیط آرام. برخی والدین ترجیح می‌دهند نوزاد خود را در زمان‌هایی که کمتر خسته است برای واکسیناسیون ببرند تا فرآیند راحت‌تر انجام شود.

نحوه مراقبت در روز تزریق واکسن

در روز واکسیناسیون نوزاد، رعایت نکات خاصی می‌تواند به کاهش عوارض و بهبود وضعیت کودک کمک کند. بلافاصله پس از واکسیناسیون، نوزاد را در آغوش بگیرید و آرام کنید تا احساس امنیت داشته باشد. مراقبت از محل تزریق واکسن اهمیت ویژه‌ای دارد و والدین نباید آن را ماساژ دهند یا فشار وارد کنند.

واکسن سه گانه در جلوی ران و یا باسن تزریق می‌شود و تا مدتی محل فوق سفت و دردناک است. ۲۴ ساعت تب و درد ایجاد می‌کند که استفاده از کمپرس حوله آغشته به آب نیم‌گرم مؤثر است. حمام کردن نوزاد پس از واکسیناسیون مشکلی ندارد و حتی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.

پوشاندن لباس راحت و گشاد به نوزاد، جلوگیری از تحریک محل واکسن و حفظ آرامش در خانه از جمله نکات مهم مراقبتی هستند. اگر احساس کردید بدن کودک داغ است، او را پاشویه کنید و شیر مادر می‌تواند تب نوزاد را پس از واکسن کاهش دهد و بدن او را هیدراته نگه دارد. تأثیر مثبت واکسیناسیون بر سیکل خواب و بیداری نوزاد معمولاً پس از چند روز مشاهده می‌شود و نوزاد به روال عادی خود باز می‌گردد.

عوارض جانبی طبیعی و غیرطبیعی واکسیناسیون نوزاد

واکسیناسیون نوزاد دارای میزان کمی اثرات جانبی می‌باشد که اکثر آنها طبیعی و قابل کنترل هستند. عوارض طبیعی شامل مقدار کمی تورم در اطراف محل تزریق، تب ملایم، بی‌حالی موقت، و قرمزی محل تزریق است که معمولاً ظرف ۷۲ ساعت بهبود می‌یابند. واکسن ب ث ژ عامل تب و ناراحتی نبوده و ممکن است ۲-۳ هفته بعد از تزریق واکسن قرمزی ایجاد کند که در اصطلاح گفته می‌شود واکسن گرفته است.

اثرات جانبی جدی ایمن‌سازی، مثلاً ارتباط با بیماری‌های طولانی‌مدت تاکنون ثابت نشده‌اند و تحقیقات نشان داده‌اند که خطر ایمن‌سازی برای کودکان عادی بسیار کمتر از خطر بیماری‌هایی هستند که در برابر آنها ایمنی بدست می‌آورند. واکنش‌های جدی در برابر ایمن‌سازی بسیار نادر می‌باشند و معمولاً در کمتر از یک مورد در میلیو875ن واکسیناسیون رخ می‌دهند.

عوارض غیرطبیعی که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند شامل عفونت محل واکسن، ورم شدید بدن، تنگی نفس، تب بالای ۴۰ درجه سانتیگراد، تشنج، و واکنش‌های آلرژیک شدید است. اگر در تزریق واکسن سه‌گانه به کودک، تب بالای ۴۰ درجه (درجه مقعدی) و یا تشنج عارض شود، در نوبت‌های بعدی باید از واکسن دوگانه استفاده شود زیرا احتمال دارد که باکتری ایجادکننده سیاه‌سرفه عامل آسیب مغزی باشد.

نتیجه گیری

بر اساس تحقیقات علمی، واکسن‌های دوره کودکی سالانه از مرگ سه میلیون نفر در دنیا جلوگیری می‌کنند دکتر حاضر به عنوان یکی از مراکز معتبر ارائه خدمات پرستاری و مراقبت از نوزادان در تهران، اهمیت پیروی از جدول واکسن کودک و انجام به‌موقع تزریق واکسن نوزاد را تأکید می‌کند.
واکسیناسیون نوزاد یکی از مؤثرترین و ایمن‌ترین روش‌های پیشگیری از بیماری‌های عفونی محسوب می‌شود که نه تنها سلامت کودک شما بلکه سلامت جامعه را نیز تضمین می‌کند. پیروی دقیق از جدول واکسن کودک و انجام به‌موقع تزریق واکسن نوزاد می‌تواند از بروز بیماری‌های جدی و عوارض ناشی از آنها جلوگیری کند.